De koningin van Friesland

GERBEN DE VRIES – 

Op het enige bewaard gebleven schilderij van de stad Leeuwarden uit de 17e eeuw is een heuse skyline te zien. Een stuk of vier kerken en ook een stuk of vier molens. Het is het gezicht vanuit het zuiden op de stad Leeuwarden, gemaakt door Jacob van Croos in het derde kwart van de 17e eeuw. Op een gravure van vijftig jaar eerder, vanuit het noorden getekend. lijkt Leeuwarden wat meer op een echte stad met stadsmuren en kerktorens die in verhouding tot de molens wat imposanter zijn. Een duidelijke scheidslijn tussen stad en het omringende platteland.

 

Misschien moet dit boek maar als leesvoer voor de medewerkers van KH18 worden verplicht.

 

Voor Edo(ardus) Neuhusius (1581-1638) die in 1633 zijn boek Commendatio Vrbis Leowerdiensis publiceerde, was dat onderscheid niet zo groot. Hij – geboren Duitser – was rector van de grootste Latijnse school in Friesland. Vandaar ook die Latijnse titel. De ruim 50-jarige rector maakte voor zijn lofzang een wandeling noordwaarts. Hij zag een weelderig en vruchtbaar platteland ‘met een overvloed aan vruchten en groenten, tuinen en kwekerijen’, dus hij bevond zich in of direct nabij het Bildt. Hij telde meer dan 50 kerktorens, die van Friesland bijna één grote, aaneengesloten stad maakte. Neuhusius was daarmee ook een voorloper van Arendsoog, zo blijkt maar weer. De dorpen vormden, nog steeds volgens Neuhusius, daarmee een krans waarmee ze Leeuwarden tot koningin van Friesland kroonden.

Yeah, baby yeah! De eeuwenoude strijd tussen stad en platteland in Friesland wordt zo wel heel gemakkelijk in het voordeel van de eerste beslecht. Het was vast niet de bedoeling van de redactie van Leeuwarden in de Gouden Eeuw dat de Friese hoofdstad net als Groningen als een soort stadstaat zou worden verbeeld. Toch wekken bijna de helft van de bijdragen van deze bundel wel degelijk de indruk dat met ´Leeuwarden´ een veel ruimer gebied aangeduid wordt dan de stadsmuren van destijds omvatten. Zo lijkt de Culturele Hoofdstad van de 17e eeuw een beetje op KH 18, ook omdat een paar van de mooiste stukken aan de cultuur worden gewijd. .

Op het eerste gezicht had ik mijn twijfels. Leeuwarden in de Gouden Eeuw? Dat klinkt toch ongeveer net zo hoogdravend als IJlst in de Gouden Eeuw of de Gouden Eeuw van Goingarijp? Ik had het mis. Er gebeurde in de hoofdstad van Friesland veel meer dan de nietsvermoedende lezer zou denken. Natuurlijk, als het alleen maar zou gaan over kleinere onderwerpen zoals Henk ‘Eekhoff’ Oly ’s behandeling van de stadse horeca, dan was de titel inderdaad misplaatst geweest. Het is daarom jammer dat er niet een uitgebreide inleiding geschreven werd. Hierin had duidelijk gemaakt kunnen worden dat Friesland in de 17e eeuw niet alleen door haar agrarische activiteiten na Holland en Zeeland het meest welvarende gewest van de Republiek werd. Het prinselijk hof, de universiteit, het Hof van Friesland, het garnizoen: deze kleine opsomming laat al zien dat vooral Leeuwarden de economische motor van het gewest was.

Maar dat is klein bier, want dit boek is een bundel met bijdragen en geen systematische studie zoals Leeuwarden 750-2000 Hoofdstad van Friesland. Ook dit laatste boek had wat tekortkomingen, zoals het vrijwel geheel ontbreken van kunst en onderwijs in de 19e en 20ste eeuw. Dat gebrek aan kunst wordt in Leeuwarden in de Gouden Eeuw meer dan goed gemaakt, want een van de mooist en prikkelendste stukken is dat van Piet Bakker over schilderkunst in Leeuwarden. Hieruit blijkt dat de ‘autochtone’ schilderkunst in Friesland al vrij belangrijk was, maar ook dat betrekkelijk veel Hollandse schilders hier met succes hun brood verdienden. Sterker nog, Leeuwarden was in dat opzicht veel belangrijker dan het toch echt veel volkrijker Groningen en exporteerde zelf(s) schilders naar de nabijgelegen stadstaat in wording.

De auteurs zijn alle gevestigde namen en bij uitzondering zal ik ze alle noemen: Geart de Vries, Piter van Tuinen, Henk Oly, Marlies Stoter, Philippus Breuker, Mirjam de Baar, Yme Kuiper, Gerda Huisman, Piet Bakker, Gert Elzinga en Johan de Haan. We missen misschien wel een stuk over de religie en het prinselijk hof, maar Wiebe Bergsma is nu eenmaal niet meer onder ons. In ieder geval lijkt de gekozen aanpak ook vruchtbaar te kunnen werken om, ik noem maar wat, binnen afzienbare tijd Gouden Eeuwen in Sneek, Harlingen en Dokkum te zien opdoemen, ook als een stedenkrans om Leeuwarden natuurlijk. Misschien moet dit boek maar als leesvoer voor de medewerkers van KH18 worden verplicht. Als ze dan maar niet met een krans van 50 fonteinen rond de Culturele Hoofdstad komen …

 

Leeuwarden in de Gouden Eeuw, Uitgeverij Verloren. 308 siden, €29,00

Reagearje

DE MOANNE

'de Moanne' wol in breed en kreatyf poadium biede foar aktuele en skôgjende bydragen oer kultuer en de keunsten. 'de Moanne' lit sjen wat der yn en om Fryslân spilet, yn taal, byld en nije media. 'de Moanne' ferskynt op it web, op papier en organisearret 'live'-moetingen.