De bibleteek fan…

BAUKJE WYTSMA & ERNST BRUINSMA –

 

In boek fan har foar him

Fan 9 oant 30 maaie lizze yn de stúdzjeseal fan Tresoar 20 unike boeken te pronk ûnder de titel HIJ ZIJ MEI. ‘Zij’ is Baukje Scheppink, dy’t de boeken makke hat, ‘hij’ is har man, Haye Bijlstra, dy’t alle jierren yn maaie sa’n boek op ’e jierdei kriget. Boeken, boeken, boeken, dêr draait it om yn it libben fan Haye Bijlstra (Stynsgea,1957) en Baukje Scheppink (Dimter, 1956) út Hurdegaryp. Yn harren hûs steane hast mear as fjouwertûzen eksimplaren. Sa’n 1100 dêrfan geane oer it poppespul, libbenslang al de passy fan Haye. Wer tûzen boeken geane oer typografy, boekbinen en oer alles wat mei it kalligrafearjen en de uterlike kenmerken fan in boek te meitsjen hat, it wurkgebiet fan Baukje. Fierder is it meast poëzij dat de planken siert. Net allinnich de ynhâld, ek de ‘ferpakking’ is wat harren sa fassinearret oan in boek. Yn it eigen teateratelier yn de Vijzelstraat yn Ljouwert fertelle sy oer harren mienskiplike ynteresse, noflik oan de hege tafel, mei tee, koekjes, sûkelade en hearlike mandaryntsjes.

As Haye dit jier syn jierdei fiert, op 2 maaie, kin er fan syn frou wer in bysûnder kado ferwachtsje. Moarns by it wekker wurden al. Moai ynpakt, neffens tradysje, leit it foar him klear, it saneamde ‘Meiboek’. In spesjaal foar him troch syn frou makke unyk eksimplaar, dêr’t sy op syn minst in pear moanne oan wurke hat. Alle jierren wer. Sa moai, sa bysûnder, datst der foarearst net op útsjoen rekkest. Dit jier wurdt it it tweintichste Meiboek yn ’e rige. Mei ien ferskil. Dit jier is net allinnich Haye de gelokkige om dit wurk fan Baukje Scheppink te besjen, ek oaren kinne derfan genietsje. Fan 9 oant en mei 30 maaie is de útstalling HIJ ZIJ MEI yn de stúdzjeseal fan Tresoar te sjen, mei de tweintich oant dan ta ferskynde Meiboeken. Op 24 maaie binne Haye en Baukje sels oanwêzich en meie de boeken út de fitrine, want echte leafhawwers hawwe sa’n boek ommers graach efkes yn hannen, witte sy as gjin oar.

 

Heftige belofte

‘Het was inderdaad wel een heftige belofte, die eerste keer, dat het een jaarlijkse traditie zou worden’, sa fertelt Baukje Scheppink. ‘We waren in die tijd natuurlijk nog heel verliefd en dan ontstaat zoiets. Maar je moet naar vorm en inhoud wel steeds iets nieuws bedenken. Meestal is het wel gelinkt aan het kalligrafische werk waar ik in dat jaar mee bezig ben geweest. Ik houd van het experiment, naar vorm en inhoud, ben geen traditioneel kalligraaf. Bovendien ben ik mijn eigen opdrachtgever en hoef ik verder nergens rekening mee te houden als ik met een Meiboek bezig ben. Dat is heel prettig werken. Het dwingt mij om creatief bezig te blijven en dat is goed. Ik heb naast het kalligraferen ook jarenlang ander werk gedaan. Tot voor kort was ik directeur van het Nationaal Vlechtmuseum in Noordwolde. Dan kan gebrek aan tijd je wel eens in de weg zitten. Nu ben ik alleen nog in opdracht bezig als tekstschrijver en kalligraaf, letter- en boekkunstenaar voor mijn huidige bedrijf Letters & Tekst. Laitsjend: ‘Dus Haye boft.’

‘Ik fûn it prachtich doe’t ik dat kado krige en rekke der net op útsjoen. En dan de tekst dy’t Baukje brûkte foar myn earste Meiboek, taskreaun oan Gysbert Japicx: “Ick hab dij liaef mey al mijn hirt…” Wat woe ik noch mear?’

Haye: ‘Sa is dat! Ik wie de earste kear ferbjustere doe’t sy mei in boek oankaam op myn jierdei. En dan ek noch hielendal spesjaal foar my makke. Wa oerkomt soks? Wy hiene mekoar foar it earst moete by in Yndonezyske Wajang-poppefoarstelling yn Theater Romein yn Ljouwert, dat wie wol hiel bysûnder. Ik doarde har yn dy earste tiid dat wy tegearre wiene noch net iens samar te freegjen om wat te kalligrafearjen foar myn eigen wurk as poppekastspiler. Ik fûn it prachtich doe’t ik dat kado krige en rekke der net op útsjoen. En dan de tekst dy’t Baukje brûkte foar myn earste Meiboek, taskreaun oan Gysbert Japicx: “Ick hab dij liaef mey al mijn hirt…” Wat woe ik noch mear?’

Baukje: ‘Ik merk wel dat ieder jaar de druk voor 2 mei groter wordt. Ik moet goed nadenken over tekst, formaat en vormgeving. Als ik nu die twintig Meiboeken bekijk, zie ik daarin mijn eigen ontwikkeling als kalligraaf terug. Ik gebruik steeds andere technieken, andere pennen, en verken de mogelijkheden. Een boek is net een huis met verschillende kamers, alles heeft een eigen sfeer, de keuze van papier, de kleur, de grootte van de bladzijden. Er zijn zoveel details waar je mee kunt spelen om zo’n kunstwerk te maken. Ik ben nu bijvoorbeeld meer bezig met een spitse pen, waardoor je de dikke en dunne gedeelten op papier krijgt door harder of zachter te drukken. Bij een bandschriftpen is dat weer anders. Soms maak ik zelf papier. Meestal gebruik ik handgeschept papier. Het wordt toch altijd weer een uniek exemplaar. Ik verras mijzelf ook. Het grootste Meiboek is 39 bij 63 centimeter, het kleinste 14 bij 9 centimeter. Haye: ‘Foar de útstalling ha ik alle boeken fotografearre en dan ûntdek ik hieltiid wer nije dingen.’ Wy aaie oer it moaie papier fan de steapel keunstwurken en binne it der oer iens: dy Meiboeken foar Haye, dat is neat minder as leafde.

 

De boekekast fan master Douwe de Jong

It sammeljen fan boeken siet der by Haye Bijlstra, meiwurker fan Tresoar, al betiid yn. Thús, yn Stynsgea, stienen yn de kast in pear learboeken oer timmerjen, fan syn heit Uilke dy’t timmerman wie, en in pear berneboeken fan syn mem Tony. Ien fan dy boeken wie ‘Grootjes meiboek’, fan De Arbeiderspers, en dêr stienen fan dy gesellige jierrentritich-tekeningen yn. Om yn te lêzen net folle oan, fûn Haye, mar hoe’t it boek makke wie, mei in moai hurd kaft, de kleurige omslachyllustraasje, de ynbûne katernen, dat hie him as jonkje al hielendal yn de besnijing. Hy besocht dan ek al gau om sels in boek te meitsjen. Hy mocht graach nifelje en hie as bern fan sân jier ommers al poppekastpoppen fabrisearre fan papier-masjee, dat makke wie fan feltsjes kladblokpapier. Poppen dy’t er mei de hân ta libben bringe koe.

Yn it lytse Stynsgea wiene gjin boeken te keap. Doe’t Haye der letter op út koe, sammele er earst boeken oer nifeljen. Wer letter boeken oer boeken: boekbinen, boekdrukken, foarmjouwing, drukletters, skiednis, keunst, typografy. Hy skafte sels in lyts perske oan en drukte syn boeken mei lead. By Boekhannel Douma yn it Surhústerfean kocht er syn earste eigen boek, Dik Trom, in ûnferjitlik momint. Yn syn lettere libben waard er al gau fêste klant by De Slegte yn Grins.

Haye siet as jonkje op in saneamde twamansskoalle. Master Douwe de Jong sette him al gau op it lêsspoar. Alle dagen it earste healoere ‘stillêzen’. Sa fleach Haye al gau de hiele boekekast troch dy’t yn it klasselokaal stie. Gelokkich wie der noch in boekekast. Ek moasten de bern foar it ûnderdiel ‘schoonschrijven’ fan master De Jong sa moai mooglik in gedicht oerskriuwe dat hy op it boerd set hie. Gedichten dy’t Haye yn syn lettere reis troch de literatuer faak wer tsjinkaam, aha-erlebnissen wiene dat. As de gymnastyklessen op skoalle oan bar wiene, wie syn belangstelling minder grut. Gjin probleem. As de jonges oan it fuotbaljen wiene, mocht Haye fan master wol in tekening meitsje. Nei de Mafû koe er nei de Hafû-top yn Drachten, in gesellige lytsskalige skoalle dêr’t er him goed thús fielde. Dêr kaam alles pas echt op gong, mei alderhanne kulturele en literêre manifestaasjes, dêr’t er in soad plezier oan belibbe.

Als ik nu die twintig Meiboeken bekijk, zie ik daarin mijn eigen ontwikkeling als kalligraaf terug. Ik gebruik steeds andere technieken, andere pennen, en verken de mogelijkheden.

Op syn achttjinde wie Haye al drok dwaande mei it plan om poppekastspiler te wurden. Hy kaam doe foar it ljocht mei it mearke ‘De duivel met de drie gouden haren’, optekene troch Eelke de Jong. Mar mei it poppespul koe er spitigernôch net de kost fertsjinje. Nettsjinsteande dat bleau er syn hiele libben aktyf as poppespiler en fersoarge hy rûnom optredens. Neidat er nei syn skoaltiid efkes wurkleas west hie, kaam er ynearsten fjouwer moanne by Tryater oan it wurk as akteur. Neffens Haye in geweldige learskoalle, mar it stik dêr’t sy foar repetearren waard noait spile. Dêrnei folge it wurk by de Provinsjale Bibleteek. Sûnt de fúzje yn 2002 is er te finen by Tresoar, dêr’t er him û.o. dwaande hâldt mei útstallingen, rûnliedingen, gastlessen en it meitsjen fan films. Syn poppefoarstellingen, dy’t altyd yn syn libben meireizgen, binne no te sjen yn it eigen lytse etalaazjeteater oan de Ljouwerter Vijzelstraat 8. De foarstellingen wurde, op fersyk, spile foar selskippen fan likernôch tolve persoanen. Foar wa’t it meimakke hat in ûnferjitlik barren. Ek foar reisfoarstellingen mei it marionettespul kin men by Haye Bijlstra terjochte.

Baukje Scheppink is sljocht op boeken oer kalligrafy. ‘Boeken zijn altijd volop in mijn leven aanwezig geweest. Thuis werd veel gelezen, door mijn vader, maar ook door mijn moeder. Ik was een leeskind. Mijn vader, elektromonteur, was vaak in de boekwinkel te vinden. Mijn moeder was huisvrouw en een hele goeie coupeuse. Veel geld hadden we niet, maar ik kreeg als peuter een sprookjesboek op rijm, van Clinge Doorenbos. Dat was genieten hoor. Het vak schrijven vond ik erg mooi. Na de Pedagogische Academie heb ik een opleiding MO Schoonschrijven gedaan. Ik kocht ook boeken bij De Slegte in Arnhem, waar wij in die tijd woonden. Zo ben ik een beetje een verzamelaar van boeken geworden. Ik kocht ze toen nog niet op uiterlijke vormgeving, dat is pas later gekomen, toen ik samen met Haye was. Intussen heb ik wel een mooie verzameling handgeschreven boeken. En ik hou van oude woordenboeken. Daarin zijn namelijk hele bijzondere woorden te vinden. We bezitten eigenlijk weinig proza, hoewel Willem Elsschot een lievelingsschrijver is van Haye en ik de dagboeken van Max Frisch koester. Dichtbundels zijn vaak erg fraai uitgegeven. En ze geven ruimte om er zelf een beeld bij te krijgen.’

De fraach wat harren moaiste boek is, of harren moaiste besit, kinne Baukje Scheppink en Haye Bijlstra allebeide pas nei djip neitinken beäntwurdzje. Baukje: ‘Een boekje waar ik erg veel van hou, is niet van mijzelf. Het is een vijftiende-eeuws handschriftje uit de collectie van Tresoar. Een gebedenboekje, poëziealbumachtig, ooit gebruikt bij een tentoonstelling in de Provinciale Bibliotheek. Een manuscript in een prachtig eenvoudig perkamenten bandje, geschreven door een aantal tamelijk klungelachtige schrijvers.’

Haye kiest úteinlik wol in tal boeken út syn eigen kolleksje. Hy sammelet nammentlik al jierren fraaie útjeften fan typograaf en útjouwer Guy Lévis Mano (1904-1980). De boekjes, meastentiids steane der Spaanske of Frânske teksten yn, waarden yn beheinde oplagen printe. ‘Yn Museum Meermanno seach ik de boekjes foar it earst. Fia boekhannel Minotaurus út Amsterdam kaam ik oan myn earste eigen eksimplaren en ik beskôgje dit wol as echte juwieltsjes yn ús bibleteek. Benammen de foarmjouwing is bysûnder en altyd spannend om nei te sjen. Boeken, moaie boeken, kinst der wol dagen oer prate. Mar moatst der wol each foar ha, oars rinst se sa foarby.’

 

Earder publiseard yn de Moanne, 13 (2014),  2 (april) s. 44-47.