Een artikeltje die je had kunnen zien aankomen

HENK WOLF – 

Taalkundig gezien leven we in spannende tijden. We zijn namelijk getuige van een verandering waarvan we al eeuwen vermoedden dat ze zou komen: het woordgeslacht verdwijnt uit het Fries en Nederlands.

Momenteel hebben het Fries en Nederlands twee woordgeslachten. Zo hebben we de-woorden, zoals vaas, faas, man, hond en hûn. En we hebben it/het-woorden, zoals glas, glês, famke, meisje, boek en jampotje.

Soms verwijzen we met een zogenaamd voornaamwoord naar zo’n de-woord of het-woord. Daarbij gebruikten we tot voor kort andere voornaamwoorden om naar het-woorden te verwijzen dan om naar de-woorden te verwijzen. Zo zeggen we: de vaas die daar staat is mooi. Ik heb hem gisteren gekocht, met de voornaamwoorden die en hem. Bij een het-woord als glas gaat het anders: het glas dat daar staat is mooi. Ik heb het gisteren gekocht. Nu gebruiken we de voornaamwoorden dat en het. In het Fries maken we met dy’t/him en dat/it een soortgelijk onderscheid.

Taalkundigen constateren al een aantal jaar dat dat systeem aan het veranderen is. Waarschijnlijk is die verandering een jaar of vijfentwintig geleden begonnen bij het-woorden voor personen. Een mooi voorbeeld is meisje. Er zijn al tientallen jaren mensen die zeggen: het meisje die daar loopt is aardig. Ik heb zelfs al van een paar jongeren gehoord dat ze dat in deze zin vreemd zouden vinden, terwijl dat toch tot voor kort de enige gewone vorm was.

Andere het-woorden volgen. Hier is het woordenboek die ik gekocht heb. Ik heb hem voor 4 euro gekocht. is al lang geen uitzonderlijke uitspraak meer. Andersom gebruiken voor de verwijzing naar de-woorden nu soms ook voornaamwoorden die vroeger voorbehouden waren aan het-woorden, zoals in Die jam is lekker, ik heb het zelf gemaakt.

Het middeleeuwse Fries en Nederlands hadden van de Germaanse oertaal drie woordgeslachten geërfd: mannelijk, vrouwelijk en onzijdig. De verschillen tussen mannelijk en vrouwelijk zijn voor veel sprekers van die talen verdwenen. Ze zijn samen het de-geslacht geworden. Het het-geslacht is de voortzetting van het onzijdige geslacht. In Zuid-Nederland en Vlaanderen worden mannelijk en vrouwelijk nog wel onderscheiden. In het Duits is dat ook zo, net als in het Fries van Schiermonnikoog en van Saterland.

In het Engels en het Afrikaans zijn de woordgeslachten helemaal samengevallen (die boek wat ek geskryf het, is fiksie). Als we kijken naar de geschiedenis van talen, dan zien we dat ze heel langzaam de overbodige dingen kwijtraken. Woordgeslacht heeft weinig communicatief nut. Bovendien zien we dat we al eerder een woordgeslacht kwijtgeraakt zijn en dat nauw verwante talen helemaal geen woordgeslachten meer onderscheiden. Het was te verwachten dat het verschil tussen de-woorden en het-woorden er een keer aan zou gaan. En het begin daarvan mogen wij nu meemaken.

Comments
3 reaksjes oan “Een artikeltje die je had kunnen zien aankomen”
  1. Ids schreef:

    Sa sjochst mar Henk: It kin yn wêzen net sa dea wêze, taal, of it libbet! . (lês ek yn dit ferbân de ENSAFH-kollum fan Ferdinand de Jong). Groetnissen, Ids.

  2. Roel schreef:

    Foar minsken dy;t it NL foar de earste kear leare moatte wurdt it al wat makliker.

  3. Henk schreef:

    Dat is wier, Roel. In Finske âld-studinte fan my skreau op Facebook al “Goed nieuws voor de Finnen.”

Reagearje

DE MOANNE

'de Moanne' wol in breed en kreatyf poadium biede foar aktuele en skôgjende bydragen oer kultuer en de keunsten. 'de Moanne' lit sjen wat der yn en om Fryslân spilet, yn taal, byld en nije media. 'de Moanne' ferskynt op it web, op papier en organisearret 'live'-moetingen.